Pas pushtimit rus të Ukrainës, disa kompani zvicerane pezulluan aktivitetet e tyre në Rusi. Të tjerët u tërhoqën për mirë, ndërsa për të tjerët ishte biznes si zakonisht. Duke qenë se nuk ka “asnjë justifikim etik” për të qëndruar në Rusi, siç na tha një profesor i menaxhimit, ne kërkuam rreth 20 kompani të shpjegojnë strategjinë e tyre.
Në qershor 2019 Ministri i Jashtëm zviceran Ignazio Cassis dhe homologu i tij rus Sergei Lavrov përuruan ambasadën e re zvicerane në Moskë, me një dolli. Festa kushtoi rreth 700,000 CHF (720,000 dollarë), një pjesë e madhe e së cilës u sigurua nga sponsorë privatë. Këto përfshinin kompani me bazë në Zvicër të kontrolluara nga oligarkët rusë si Eurochem, gjigandi i plehrave të Andrey Melnichenko nga Zug, Volga Group i Gennady Timchenko, si dhe Sulzer dhe OC Oerlikon, dy markat historike të industrisë zvicerane në të cilat Viktor Vekselberg është aksioner. Mbështetësit përfshinin gjithashtu Nord Stream 2, kompaninë me bazë në Baar në kantonin Zug që operon gazsjellësin që lidh Rusinë me Gjermaninë dhe në të cilën Gazprom, gjiganti i gazit në pronësi të Kremlinit, është promotori kryesor. Disa grupe të mëdha zvicerane ishin gjithashtu në listë, të cilat SWI swissinfo.ch i ka parë: Glencore, Sika, UBS, ABB, Philip Morris, Schindler, Nestlé, Lafarge Holcim, Omya, MSC dhe të tjerë.
Në atë kohë, kompanitë zvicerane kishin një prani të fortë në Rusi, ku ata po investonin në hapjen e fabrikave të reja, blerjen e kompanive vendase ose hidheshin me kokë në garën për lëndët e para.
Më pak se tre vjet më vonë, lufta e nisur nga Rusia ndaj Ukrainës do të thotë se nuk ka mbetur shumë nga ai mjedis miqësor. Evropa dhe Shtetet e Bashkuara, të ndjekura nga Zvicra, vendosën një sërë sanksionesh ndaj kompanive ruse dhe aseteve të oligarkëve dhe familjeve të tyre. Këto u kanë bërë presion oligarkëve në Zvicër. Ndërkohë Nord Stream 2 u deklarua i falimentuar.
Kompanitë zvicerane janë gjithashtu nën presion për të respektuar sanksionet. Ndërsa Rusia mbetet një partner relativisht i vogël për Zvicrën për sa i përket importeve dhe eksporteve të mallrave, në fusha të caktuara tregtia është më e rëndësishme, veçanërisht në lëndët e para. Këto tregtohen nga kompani me qendër në Gjenevë, Zug ose Lugano. Investimet zvicerane në Rusi janë gjithashtu të konsiderueshme. Ato janë vlerësuar nga gazeta 24 heures në 28 miliardë CHF (rreth 2% e shumës totale të mbajtur jashtë vendit nga kompanitë zvicerane). Sipas Sekretariatit Shtetëror Zviceran për Çështjet Ekonomike (SECO), rreth 200 kompani në Zvicër punësojnë rreth 40,000 njerëz në sektorët rusë të ushqimit, farmaceutikës, logjistikës, ndërtimit dhe lëndëve të para.
Të gjitha këto kompani e kanë dënuar luftën. Në javët pas shpërthimit të konfliktit, shumë kompani shumëkombëshe shpallën dëshirën e tyre për t’u larguar nga Rusia – një eksod që përfshinte shumë kompani zvicerane. Por të largohesh nga një vend ku janë investuar kaq shumë para dhe ku kompanitë mund të kenë qindra punonjës nuk është aq e lehtë. Jo më pak sepse autoritetet ruse nuk qëndrojnë duarkryq dhe synojnë të prezantojnë një ligj që synon konfiskimin e aseteve të braktisura.
SWI swissinfo.ch kontaktoi rreth 20 kompani për të kuptuar pozicionin e tyre. Në përgjithësi, përgjigjet që morëm ishin të njëjta: jemi kundër luftës, kemi ndërprerë investimet dhe po monitorojmë situatën, duke marrë parasysh edhe sanksionet edhe detyrimet kontraktuale.
‘Operacion kozmetik’
Që nga fillimi i luftës, Jeffrey Sonnenfeld, një profesor në Shkollën e Menaxhimit të Yale, është bërë një mashtrues – jo aq për studentët e tij sa për menaxherët e dhjetëra kompanive shumëkombëshe në mbarë botën. Së bashku me ekipin e tij, ai publikon në faqen e universitetit një listë të kompanive që janë tërhequr ose kanë mbetur në Rusi gjatë konfliktit. Lista azhurnohet vazhdimisht dhe përfshin më shumë se 1000 kompani të kategorizuara në pesë grupe: nga ato që e kanë braktisur plotësisht vendin deri tek ato që nuk kanë ndërmarrë asnjë veprim.
“Mendova se universiteti mund të ofrojë përvojën dhe objektivitetin e tij për të ndarë në një mënyrë kuptimplote kompanitë që në fakt po largohen nga Rusia nga ato që thjesht po angazhohen në një operacion kozmetik, paksa si pastrimi i gjelbër në kontekstin e ndryshimeve klimatike,” tha Sonnenfeld për SWI. swissinfo.ch.
Lista ka shkaktuar një bujë të tillë sa Sonnenfeld ngacmohet nga toga ekspertësh të komunikimit dhe avokatë që përpiqen të heqin kompanitë e tyre nga lista.
“Në çdo rast të vetëm kërkimi ynë i gjerë na siguron fakte të qëndrueshme dhe të pakundërshtueshme,” thotë ai. “Nuk ka asnjë justifikim etik për të qëndruar në Rusi. Industritë farmaceutike dhe ushqimore kanë vazhduar të furnizojnë produkte jo esenciale. Ne duhet të thyejmë propagandën e Putinit për të ndërgjegjësuar shoqërinë civile dhe për t’u treguar rusëve mesatarë se ata janë bërë një komb mashtrues për botën.”
kompanitë zvicerane
Ndër kompanitë në listë janë disa nga Zvicra. Disa po largohen nga Rusia, ose të paktën po kufizojnë praninë e tyre. Institucionet kryesore financiare të Zvicrës, UBS dhe Credit Suisse, si dhe gjiganti industrial ABB, po pezullojnë bizneset e reja, po ndalojnë disa operacione dhe shërbime aktuale dhe po ndihmojnë klientët të reduktojnë ekspozimin e tyre ndaj Rusisë, tregon hulumtimi i Sonnenfeld.
“Sigurisht, u desh inkurajimi i sanksioneve, por ka një domosdoshmëri morale – dhe gjithashtu ekonomike – për të mbyllur gjërat para se të jetë tepër vonë. Kapitali financiar dhe asetet industriale kanë një efekt të madh në ekonomi dhe sa më shumë të veprojnë këto kompani dhe të tjera si ato, aq më shpejt do të shohim një ndryshim”, thotë ai.
Kompanitë e tjera kanë qenë më hezituese. Ndër ata që vazhdojnë biznesin si zakonisht është Ems-Chemie, kompania e kryesuar nga Magdalena Martullo-Blocher, një anëtare e Dhomës së Përfaqësuesve për Partinë Popullore Zvicerane të krahut të djathtë. Kompania nuk është shumë llafazane: thjesht na thotë se ka dy filiale të vogla ruse me rreth 30 punonjës secila dhe se “biznesi është shembur”.
Më substancial është aktiviteti i Swiss Krono, lider botëror në prodhimin e materialeve me bazë druri. Kompania, e cila punëson rreth 1000 njerëz në qytetin e Sharya, ku filloi ndërtimi i një linje të re prodhimi në vitin 2021, zgjodhi ta mbante fabrikën të hapur. “Me shpërthimin e luftës, ne ndaluam të gjitha eksportet e produkteve tona në Rusi dhe Bjellorusi. Megjithatë, pas një vlerësimi të kujdesshëm, ne kemi arritur në përfundimin se do të vazhdojmë të operojmë fabrikën tonë në Rusi për momentin”, na informoi kompania me qendër në Lucern.
Një tjetër kompani në listën pa ndryshim, Sika, nuk iu përgjigj kërkesave tona për koment. Grupi me bazë në Baar, aktiv në ndërtim dhe kimikate industriale, vitin e kaluar bleu një kompani ruse me njësi prodhimi në Shën Petersburg dhe Yekaterinburg.
Mallra esenciale?
Rasti që shkaktoi më shumë diskutime ishte ai i Nestlé. Në fund të marsit, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ishte i pranishëm në një demonstratë në Bernë, ku drejtoi gishtin nga gjigandi i ushqimit me qendër në Vevey dhe që ende vepron në Rusi. “Biznesi në Rusi funksionon edhe nëse fëmijët tanë po vdesin dhe qytetet tona po shkatërrohen,” bërtiti Zelensky përmes videos.
Kjo u pasua nga një thirrje nga Actares, një organizatë aksionerësh që përfaqëson kompanitë zvicerane, për të marrë parasysh jo vetëm kriteret ekonomike kur bëni biznes, por edhe kritere si të drejtat e njeriut dhe respektimi i standardeve mjedisore.
Shumëkombëshe thotë se ka zvogëluar praninë e saj në Rusi, duke ndërprerë, për shembull, markat KitKat dhe Nesquik. Nestlé punëson më shumë se 7,000 njerëz në Rusi dhe ka gjashtë fabrika që gjenerojnë rreth 1.7 miliardë CHF në shitje, më pak se 2% të totalit të saj global. Një zëdhënës shpjegon se “aktivitetet e kompanisë janë të përqendruara në sigurimin e ushqimeve thelbësore dhe jo në realizimin e fitimeve”.
