Kombet e Bashkuara po përballen me një deficit të demokracisë. Si një anëtare e mundshme e Këshillit të Sigurimit të fuqishëm, Zvicra dëshiron të luajë një rol aktiv në përpjekjet për reforma.
Në fund të prillit, Asambleja e Përgjithshme, organi më i rëndësishëm vendimmarrës në Kombet e Bashkuara, mori një vendim mahnitës, unanim: të gjitha 193 shtetet anëtare ranë dakord që tani e tutje një veto në Këshillin e Sigurimit duhet të shkaktojë gjithmonë një debat në Asambleja e Përgjithshme, shkruan swissinfo.ch, përcjell Albora.ch
“Kjo është një thirrje për të kufizuar përdorimin e vetos kur një anëtar i përhershëm i Këshillit e ushtron këtë të drejtë,” tha ambasadorja zvicerane në OKB, Pascale Baeriswyl. “Ky vendim është fryt i punës dy dekadash për një Këshill sigurie më transparent dhe më efektiv”.
Kjo shfaqje e konsensusit vjen si befasi. Në mes të luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës – një akt që shkel ligjin ndërkombëtar – OKB-ja e ka treguar veten të jetë po aq e përçarë sa kurrë. Në Këshillin e Sigurimit prej 15 anëtarësh, Rusia ka përdorur të drejtën e vetos në mënyrë të përsëritur në javët e fundit, duke penguar kështu çdo veprim të këshillit, i cili ka për detyrë të sigurojë paqen dhe sigurinë në botë. Në të ardhmen, Rusia do të duhet të shpjegojë veten para Asamblesë së Përgjithshme kur përdor veton e saj – ashtu si edhe katër fuqitë e tjera mbajtëse të vetos Kina, Franca, Britania dhe Shtetet e Bashkuara.
René Schwok, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin e Gjenevës, flet për “një sukses të madh për shtetet më të vogla anëtare të OKB-së si Zvicra dhe Lihtenshtajni”. Ishte në fakt principata e vogël ajo që paraqiti rezolutën.
“Ne përfunduam me 80 bashkë-sponsorizues,” thotë ambasadori i Lihtenshtajnit në OKB, Christian Wenaweser, i cili shtoi se kjo tregon “progres për multilateralizmin dhe një hap të parë për inovacion të mëtejshëm” në organizatën botërore.
Kjo përpjekje për reformë nuk ishte e izoluar. Për vite të tëra shtete si Zvicra janë përpjekur të zgjidhin deficitet e demokracisë në OKB dhe të frenojnë fuqinë e vetos. Në përgjigje të një pyetjeje të ngritur në parlamentLidhje e jashtmenë vitin 2019, qeveria zvicerane tha se mirëpret çdo diskutim rreth modernizimit dhe forcimit të OKB-së, dhe që përfshinte demokratizimin. Në vitin 2020 ka paraqitur një raportLidhje e jashtmepër demokratizimin në OKB.
Në nivelin e brendshëm, megjithatë, qeveria e ka pasur të vështirë të përfshijë parlamentin dhe popullatën në përcaktimin e prioriteteve dhe pozicioneve për t’u miratuar në Këshillin e Sigurimit, të cilit shpreson t’i bashkohet si një anëtar jo i përhershëm për periudhën 2023-2024 pas një votoni në Asamblenë e Përgjithshme në qershor. Nga pikëpamja juridike, qytetarët zviceranë nuk kanë asnjë fjalë të drejtpërdrejtë në politikën e jashtme.
Populli nuk ka fjalë për politikën e jashtme
Megjithatë, qeveria do të duhej të konsultohej me kryetarët e komiteteve të punëve të jashtme të dy dhomave të parlamentit nëse Këshilli i Sigurimit – me Zvicrën si anëtare – do të vendoste mbi sanksionet ose autorizimin e veprimeve ushtarake. Kabineti synon gjithashtu të mbajë popullin zviceran të informuar rregullisht për të dhënat e votimit të vendit në Këshillin e Sigurimit, por vetëm pas faktit. Ka plane për të përfshirë edhe shoqërinë civile në punët e këshillit, siç po bën tashmë në një farë mase Norvegjia.
Duke bërë këtë, Zvicra po shkon kundër grurit.
“Historikisht, në të gjitha kombet, politika e jashtme ka qenë një çështje e ekzekutivit,” thotë studiuesja e së drejtës ndërkombëtare, të Universitetit të Bazelit. Parlamenti zviceran fitoi të drejta të gjera për t’u dëgjuar vetëm me miratimin e një kushtetute të re në 1999.
Në shumicën e vendeve, monopoli qeveritar i politikës së jashtme ka gjetur prej kohësh pranim të heshtur. Megjithatë, dy tendenca të reja globale kanë shkaktuar polemika.
Së pari, çështjet po rregullohen gjithnjë e më shumë sipas ligjit ndërkombëtar – edhe pse jo vetëm në OKB – që nga ana tjetër do të thotë se fuqia vendimmarrëse politike e legjislaturave kombëtare po zvogëlohet. Kjo sepse vendosja e normave sipas ligjit ndërkombëtar është çështje e qeverive.
“Parlamentet kanë vënë re se disa çështje po kalojnë nga duart e tyre sepse gjithnjë e më shumë çështje po ndërkombëtarizohen,” vëren Petrig.
Së dyti, zgjidhjet e ashtuquajtura “soft law” si marrëveshjet jodetyruese, deklaratat e qëllimit dhe udhëzimet, të cilat nuk kërkojnë proceset e zakonshme legjislative që kërkojnë kohë, kanë fituar në favor. Një shembull është Pakti i diskutueshëm i OKB-së për Migracionin, i cili përcakton standardet për trajtimin e migrantëve.
“Pakti i Migracionit doli të ishte një thirrje zgjimi për ligjin e butë në shumë vende,” thotë Petrig, i cili shkroi një opinion ligjor.Lidhje e jashtmepër Zvicrën për përfshirjen parlamentare në çështjet e ligjit të butë.
“Kandidatura sjell në fokus çështjen”
Ndërkombëtarizimi do të thotë që votuesit dhe parlamentet humbasin ndikimin ndërsa qeveritë fitojnë më shumë fuqi vendimmarrëse. Në Zvicër kjo nuk është asgjë e re, por Petrig beson se më në fund çështja po del në pah.
“Kandidatura për një vend në Këshillin e Sigurimit po e vë në fokus çështjen e së drejtës për të marrë pjesë,” thotë ajo.
Do të ishte një fitore për njerëzit nëse axhenda e OKB-së do të vendosej përmes proceseve më demokratike. Përpjekjet në këtë drejtim tashmë janë duke u zhvilluar. Si pjesë e një sërë debatesh publikeLidhje e jashtme me rastin e 75 – vjetorit të OKB-së në 2020, një propozim për një Iniciativë Qytetare BotëroreLidhje e jashtmeka lindur.
“Njerëzit duhet të kenë një zë në OKB në të ardhmen,” tha parlamentarja xhamajkane Angela Brown Burke në prezantimin e propozimit. Deri më tani, deputetë nga 40 shtete anëtare dhe më shumë se 200 organizata të shoqërisë civile po mbështesin nismën.
Më shumë
Për ekspertin e së drejtës ndërkombëtare Petrig, kjo nismë e qytetarëve botërorë nuk mund t’i zgjidhë të gjitha problemet.
“Ka qindra organizata ndërkombëtare atje – jo vetëm OKB – dhe i gjithë sistemi është mjaft i fragmentuar,” thotë ajo.
Vendimmarrja merr forma të ndryshme – nga ekspertë në një “klub të djemve të vjetër” që hartojnë një manual që bëhet bartës standard vetëm sepse nuk ka alternativa, deri te proceset shumë të formalizuara me debate publike, siç ishte rasti me Migracionin. Pakti.
“Pra, është e vështirë të thuhet se cila është mënyra më e mirë për të integruar pjesëmarrjen e parlamenteve,” pranon Petrig. Megjithatë, ka një prirje ndërkombëtare në rritje drejt më shumë transparencës dhe pjesëmarrjes, shton ajo.
Këtu përfshihet vendimi i fundit i Asamblesë së Përgjithshme për veton e Këshillit të Sigurimit. Sipas René Schwok në Universitetin e Gjenevës, kjo shënon “një moment historik të rëndësishëm” në rrugën drejt një organizate më demokratike botërore.
Me raportim shtesë nga Akiko Uehara
Përkthyer nga gjermanishtja nga Terence MacNamee
