Në pranverë, dallëndyshet u kthyen në rajonin tonë. Shtegtarët më të famshëm peshojnë vetëm rreth 20 gram, por janë në gjendje të kapërcejnë Saharanë e ashpër dhe stuhitë rraskapitëse të Mesdheut. Për shkak të moskujdesit ndaj natyrës dhe përdorimit të tepruar të pesticideve, ato janë gjithnjë e më pak.
E shtuna e dytë e majit shënon ditën e shpendëve shtegtarë. Dallëndyshja e vogël dhe modeste, e cila ka mahnitur njerëzit me shekuj duke gjetur folenë e saj të vjetër, është shpesh asociacioni i parë për shtegtarët.
Nuk dihet pse dallëndyshet fluturojnë aq larg, sepse pjesët jugore të Evropës janë mjaft të ngrohta në dimër për të mbijetuar. Por ato fluturojnë shumë më larg, duke kaluar Mesdheun dhe Saharën përpara se të arrijnë në zonën e ushqimit.
Mund të fluturojnë 11 metra në një sekondë, dhe qindra kilometra në ditë. Për të qenë në gjendje të ushqehen gjatë fluturimit, udhëtojnë gjatë ditës, gjë që është një gjë e rrallë në mesin e zogjve këngëtarë.
“Kur lëvizin, ato mblidhen në tufa të mëdha dhe shpesh kalojnë natën në një zonë të tejmbushur me kallamishte”, thotë drejtoresha e Institutit Kroat të Ornitologjisë, Jelena Kralj për N1.
Dallëndyshja e zgjedh mashkullin sipas gjatësisë së bishtit
Nëse kanë rritur me sukses pasardhësit në folenë e vjetër, çiftet shpesh kthehen nën të njëjtën çati. Në foletë në formë koni, të cilat ndërtohen me durim nga kashta dhe balta për një javë, vendosin 4-5 vezë mbi të cilat femra shtrihet për rreth dy javë.
Ndërsa njerëzit jetonin në shpella, dallëndyshet jetonin me to. Ndërsa njeriu filloi të ndërtojë vendbanime, atp e ndoqën me besnikëri. Ashtu si njerëzit, ato ndërtojnë shtëpi të përhershme, gjë që nuk është tipike për shumicën e specieve të tjera të shpendëve.
Marrëdhënia mes dallëndysheve dhe njerëzve është një përzierje e ndjenjave pozitive dhe negative, sepse ato janë të bukura për syrin, por nuk janë “qiramarrëse të pastra”. Meshkujt janë shumë agresivë gjatë periudhës së folezimit dhe sikur të pyeteshin, njerëzit do të duhej të largohen për një kohë.
Femrat do të zgjedhin meshkujt me bisht më të gjatë. Me një përzgjedhje të tillë, femra siguron pasardhës më cilësor sepse gjatësia tregon rezistencë më të madhe ndaj parazitëve. Bishti i gjatë me pirun nënkupton gjithashtu manovrim më të mirë kur kapni insektet, ushqimi i tyre kryesor. Disa dallëndyshe hanë rreth 1700 miza dhe mushkonja në ditë, duke i bërë ato insekticidin më efektiv mjedisor.
Kafshimet vdekjeprurëse për shkak të pesticideve
Dallëndyshet ishin më të shumta në të kaluarën dhe shpesh vendoseshin në stalla – për ngrohje, por edhe për insekte. Sot, përveç zhdukjes së blegtorëve të imët, mbijetesa e tyre rrezikohet shumë nga bujqësia intensive dhe pesticidet.
Insektet e helmuara janë bërë një pickim vdekjeprurës për shumë zogj, thotë Valerije Vrçek nga Fakulteti i Farmacisë dhe Biokimisë, Universiteti i Zagrebit. Ai thekson se në 50 vitet e fundit, numri i shpendëve në zonën e Kanadasë dhe SHBA-së është ulur me gati tre miliardë.
“Duket se paralajmërimi i biologes Rachel Carson, e cila para 60 vitesh botoi librin “Pranvera e heshtur”, në të cilin zhdukjen e zogjve e lidhte me përdorimin e insekticideve, po realizohet”, tha Vrçek.
Sipas një studimi të publikuar në vitin 2021 në revistën Science, toksiciteti i pesticideve është rritur ndjeshëm në 25 vitet e fundit. Nëse të korrat do të ishin më të larmishme dhe fushat më të vogla, rendimentet mund të ishin më të ulëta, por do të kishte më shumë zogj, beson Vrçek.
Studime të shumta tregojnë se insektet po zhduken në mbarë botën. Në Porto Riko, rreth 98 për qind e insekteve tokësore janë zhdukur në 35-40 vitet e fundit. Shkalla e zhdukjes së insekteve është tetë herë më e lartë se ajo e kafshëve të tjera, gjë që mund të shkaktojë një ortek katastrofash mjedisore.
Ndikimi i zhdukjes së zogjve tek njerëzit tregohet drejtpërdrejt nga shembulli kinez i vitit 1955, kur lideri komunist Mao Ce Dun i shpalli luftë harabela, të cilët i konsideronte si dëmtues.
Me zhdukjen e tyre, karkalecat dhe insektet e tjera u shumuan së tepërmi, duke shkatërruar të korrat në vitet në vijim. Kjo shkaktoi një zi buke masive, kështu që për të rivendosur ekuilibrin në natyrë, kinezët duhej të futnin 250,000 harabela.
Foto: Pixabay.com
